Chiaroscuro

Ze słownika włoskiego:

Chiaro - jasny, widny, oczywisty, zrozumiały

Oscuro (scuro) - ciemny, mroczny, niejasny, niezrozumiały

I chiaroscuri della vita - przen. zmienne koleje życia

Termin chiaroscuro (czyt: kiaroskuro) swą dualną budową wyraźnie wskazuje na kontrast pomiędzy dwoma stanami naświetlenia. 

Jest to słowo opisujące sposób malarskiego przedstawiania przedmiotów i postaci operujący mocnymi kontrastami światła i cienia wywołujący wrażenie dramatyzmu.
Czasami używa się go też na określenie trójwymiarowego modelunku bryły, światłocienia.
W trzecim znaczeniu są to drzeworyty, do stworzenia których użyto kilku klocków, każdy z innym kolorem farby, modne w wieku XVI.
"The Dictionary of Art", pod red. Jane Turner z 1996 roku, podaje jeszcze jedną definicję: monochromatyczne rysunki i szkice (en grisaille) oraz grafika, w których światłocień wydobywany jest przez szrafowanie bądź kropkowanie.

Pojęcie pojawia się w renesansie, w pismach Leona Battisty Albertiego, Leonarda da Vinci, Baldassare Castiglione, Giorgio Vasariego.

"Otóż zauważyłem, że powierzchnie płaskie zachowują na całej przestrzeni jednolity kolor; wypukłe i wklęsłe natomiast zmieniają kolory; w jednym bowiem miejscu są jaśniejsze, w innym ciemniejsze, w jeszcze innym zachowują odcień pośredni"
Leon Battista Alberti, traktat "De pictura" z 1435 roku.

Określenie chiaroscuro od XVII wieku rozszerza się na dystrybucję światła w całej kompozycji. Alphonse Du Fresnoy zauważa, że artysta umieszcza w kompozycji jedną, główną sferę jasną oraz jedną ciemną, podporządkowując im pozostałe jasności i ciemności.

Z doświadczenia wiadome jest nam, że to co jasne, jest zawsze lepiej widoczne, a co za tym idzie jest poznane, oswojone. Z kolei to, co znajduje się w ciemności budzi lęk, jest ukryte.

Powszechna jest symbolika jasności jako dobra, rozumu, czystości i niematerialności, Światłość Wiekuista to zbawienie duszy. 
Mrok to brak jasności, to zło i niewiedza. Dlatego zastępy Szatana to Armia Ciemności.   
Wiele spośród kosmogonii rozpoczyna się od oddzielenia światła od ciemności, między innymi biblijna, chińska i hinduistyczna.

Dwa przeciwieństwa, jak Yin i Yang, kobiecość i męskość, prawda i kłamstwo towarzyszą Homo Sapiens jako archetypy od zarania dziejów.

Nietrudno wyobrazić sobie dlaczego boimy się gdy zapada zmierzch. Człowiek nie jest przystosowany do dobrego widzenia w ciemnościach, nasz gatunek nie ma zbyt dobrze rozwiniętego widzenia skotopowego, dlatego noc nie jest naszą porą bytowania. Za to dobrze widzą w ciemnościach drapieżniki, dzikie koty i wilki, nasi naturalni wrogowie. W dawnych czasach, człowiek był wobec takich zagrożeń bezsilny. Wszystkie te doświadczenia, przechowywane w pamięci zbiorowej, uzewnętrzniają się w postaci mitów i symboli, poprzez które przemawia podświadomość.

W mitologii znana jest postać Nyks (Νυξ), według "Teogonii" Hezjoda córka Chaosu. Siostra Erebu. Z niej wyłoniły się takie abstrakcje jak: Moros (Los), Hypnos (Sen), Senne Marzenia, Mojry, Nemesis, Apate (Zdrada), Filotes (Miłość), Geras (Starość), Eris (Niezgoda).

Lux (światło) i claritas (klarowność), to kluczowe pojęcia dla filozofii średniowiecza, emanacja samego Boga.
Święty Paweł pisał: "bo wszystko, co staje się jawne, jest światłem". Według teologii: omnia quae sunt lumina sunt (wszystkie byty stworzone są światłami). Jednym słowem są one niezliczonymi odbiciami bożej światłości.

W malarstwie balans jasności i ciemności jest jednym z głównych wyznaczników stylu. 
Heinrich Wölfflin, w swoim dziele z 1915 roku "Podstawowe pojęcia historii sztuki", dokonuje porównania cech charakterystycznych dla sztuki klasycznego renesansu i baroku, przeciwstawiając formacje stylowe takie jak: płaszczyzna - głębia, kompozycja zamknięta - kompozycja otwarta, linearyzm - malarskość, wielość - jedność i jasność - niejasność (bezwarunkowa jasność i warunkowa jasność).
Epoce baroku przypisuje się mrok, tę niejasność, którą Wölfflin opisuje jako skłonność do ukrywania pewnych elementów, swobodę w modelunku i zbliżanie się dzieła do "nieupozowanej" natury.

Określenie maniera tenebroso, tenebryzm (od wł. tenebra - ciemności, ciemność, przen. niewiedza, ignorancja), używane jest na opisanie XVII-wiecznego malarstwa przedstawiającego ciemności z niewielkimi akcentami światła. Od XVII do XIX wieku używano go w znaczeniu pejoratywnym na określenie przesadnego chiaroscuro. 

Pośród mistrzów posługujących się tą techniką najczęściej wymienia się Caravaggia.
Ulubieniec wszystkich historyków sztuki, za życia człowiek o dość szemranej opinii (musiał uciekać z Rzymu oskarżony o zabójstwo - stanął w obronie kobiety w bójce), uznawany za inicjatora nowego prądu w malarstwie.
Dzieła jego, bardzo nastrojowe, przepełnione bogactwem wyrazu psychologicznego i znaczeniowego, stworzyły zupełnie nową jakość w sztuce europejskiej. 
Światło w jego malarstwie jest niesamowite. Konstruuje inną, świętą rzeczywistość. 
Oprócz geometrii kształtów zakomponowanych z wdziękiem i pietycznie potraktowanych detali, widoczna jest swoiście pojęta duchowość.
Mistrz nie malował wyłącznie obrazów religijnych, kreował również w duchu pogańskiej mistyki, między innymi portrety Bachusa, Narcyza. Tworzył też świeckie sceny rodzajowe. Znany jest z przedstawiania młodych chłopców, nagich bądź w alegorycznie ujętych scenach nawiązujących do erotyzmu. Z tego powodu posądzany bywa o skłonności homoerotyczne. 
Żył zaledwie 39 lat, zginął śmiercią tragiczną, pozostawił w spadku przyszłym pokoleniom kilkadziesiąt dzieł, z których każde odznacza się niebywałą wirtuozerią.
Miał wielu naśladowców (nawet wśród swych wrogów), zwanych caravaggionistami, wśród nich Orazia Gentileschi i jego córkę Artemisię.

Michelangelo Merisi da Caravaggio "Ekstaza św. Franciszka"

Michelangelo Merisi da Caravaggio "Święty Hieronim"

Artemisia Gentileschi "Judyta ścinająca głowę Holofernesowi"

Wielu szczególnych doznań estetycznych życzy, pozostająca w pełni dramatyzmu, Jule Ross...